Banken controleren op witwassen: schending van je privacy?

We krijgen veel vragen van consumenten die door hun bank gebeld of gemaild worden. De bank vraagt dan om uitleg over een bepaalde transactie.

Banken doen dit in het kader van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (de Wwft). Maar wat mag een bank allemaal vragen? En mag de bank inderdaad je rekening blokkeren als je niet meewerkt? 

Schandalen rond witwassen zorgen voor schade aan het vertrouwen in de financiële sector. Banken werken samen met elkaar en de overheid om dit probleem aan te pakken. Ook toezichthouders AFM en DNB zitten er boven op. Door die verscherpte aanpak krijgen ook meer consumenten ermee te maken.

Privacy

Klanten die een verzoek om uitleg krijgen, vinden vaak dat ze ook recht hebben op privacy. Maar de bank mag naar transacties kijken in het kader van wettelijke verplichtingen. De bank hoeft geen melding te doen over alles wat in het kader van Wwft wordt verzameld. De Wwft is een specifieke wet en die gaat boven een algemene wetgeving, zoals de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG).

Je kunt weigeren aan een onderzoek mee te werken. Maar de bank mag de relatie dan wel beëindigen.

Heb je een klacht over een verzoek van je bank? Leg die dan eerst voor bij je bank. Vraag de bank om uitleg. Kom je er niet uit met je bank, dan kun je bij het Kifid terecht.

Discriminatie

De Nederlandsche Bank (DNB) deed onderzoek naar de maatregelen die banken nemen om discriminatie tegen te gaan bij naleving van de Wwft. De uitkomst van dat onderzoek is dat banken meer moeten doen. Banken hebben wel maatregelen genomen, maar ze zijn vaak nog niet concreet genoeg. En het anti-discriminatiebeleid is vaak gericht op de eigen werkvloer en niet op contact met de klant. 

DNB zal in 2025 vervolgonderzoek om te zien hoe banken de aanbevelingen uit dit onderzoek hebben opgevolgd.

Ongebruikelijk transactie

Klanten kunnen zo'n verzoek om uitleg niet altijd plaatsen. Bijvoorbeeld als het om een laag bedrag gaat. Wanneer is een transactie ongebruikelijk? Banken maken gebruik van monitorsystemen, maar geven niet prijs hoe die precies werken. 

De AFM heeft een Wwft-leidraad. Daaruit blijkt dat er subjectieve en objectieve indicatoren zijn om te beoordelen of een transactie ongebruikelijk is. Die indicatoren zijn afhankelijk van het type instelling. Bijvoorbeeld of het een bank of beleggingsinstelling is.

Subjectieve indicatoren

Dit is een meldplicht op basis van de inschatting van de instelling zelf. De Wwft doet in dat geval een beroep op de professionele beoordeling van de instelling. 

Voorbeelden van omstandigheden die kunnen duiden op een ongebruikelijk transactie:

• Ongebruikelijke herkomst van het geld, bijvoorbeeld uit landen met veel corruptie en politieke instabiliteit.
• Geld afkomstig van buitenlandse rekeningen van Nederlanders. Die rekeningen zijn geopend met het doel om het geld buiten het zicht van de Nederlandse autoriteiten te houden.
• Ongebruikelijk en onverklaarbaar inkomen, zoals bijvoorbeeld het winnen van een loterij.

Objectieve indicatoren

Een aantal objectieve indicatoren die voor banken gelden:

• Een contante storting van €10.000 op een creditcard of prepaid card.
• Een overboeking van of naar een persoon woonachtig in een land dat is aangewezen als een staat met een hoger risico op witwassen of het financieren van terrorisme.
• Het gebruik van een creditcard of prepaidcard voor een bedrag van €15.000 of meer.
• Een transactie voor een bedrag van €10.000 of meer, waarbij contante omwisseling in een andere valuta of van kleine naar grote coupures plaatsvindt.

Soms weet je als consument dus zeker dat je een vraag om uitleg kunt krijgen. Maar de verzoeken op basis van subjectieve indicatoren zijn niet voorspelbaar. Dat is op zich niet vreemd, want criminelen kennen de objectieve indicatoren ook. Maar het is dus lastig om aan te tonen wanneer een bank te ver zou gaan. 

Wij vinden dat banken hun klanten wel beter kunnen uitleggen waarom ze bepaalde informatie vragen.

Verplichte controle

Banken hebben de plicht ongebruikelijke transacties op te sporen. Banken en andere financiële instellingen hebben een poortwachtersfunctie. Ze moeten voorkomen dat criminelen misbruik maken van het financiële stelsel. Het gaat dan om witwassen en het financieren van terrorisme.

Banken moeten het 'ken-uw-klant-principe' hanteren door:

• nieuwe klanten goed te leren kennen (cliëntenonderzoek)
• transacties van bestaande klanten te monitoren

Ongebruikelijk transacties moeten ze zo snel mogelijk signaleren en melden. De melding moet worden doorgegeven worden aan de Financial Intelligence Unit (FIU).