Fabrikanten negeren regels over pfas

Dat sommige pfas ernstige schade veroorzaken aan mens en milieu is al lang bekend. Daarom mogen bepaalde soorten al jaren niet meer gebruikt worden in consumentenproducten. Bijvoorbeeld pfos en pfoa. Na veel onderzoek is nu duidelijk dat álle pfas ongewenste eigenschappen hebben. Daarom werden pfas als groep in november 2024 op de lijst van Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS) gezet. Dit betekent dat de overheid álle pfas ‘zeer zorgwekkend’ vindt en ook zo behandelt.

Eeuwige chemicaliën

Het doel van de overheid is om te voorkomen dat pfas in het milieu terechtkomen. Bij pfas is dat vooral belangrijk omdat deze stoffen niet afgebroken worden. Pfas-deeltjes die eenmaal in het milieu zitten, verdwijnen nooit meer. Ze worden daarom ook wel ‘eeuwige chemicaliën’ genoemd.

Waarvoor worden pfas gebruikt?

Pfas worden vaak gebruikt om materialen water- vet- of vuilafstotend te maken die dat niet van zichzelf zijn. Ze zitten bijvoorbeeld in kartonnen of papieren voedselverpakkingen, regenkleding en schoenen. In de stof van tuinstoelkussens, keukenschorten, tafelkleden en menstruatie-ondergoed. Ook in blusmiddelen, impregneerspray, smeermiddel en wax voor ski’s en surfplanken zit vaak pfas. En in make-up met claims als ‘waterproof’ en ‘long lasting’.

Zo komen pfas in het milieu terecht:

• Via de uitstoot en het afval van fabrieken die pfas gebruiken bij de productie.
• Bij de verwerking van afgedankte producten met pfas.
• Door producten met ‘losse’ pfas, zoals impregneersprays, smeermiddelen en blusmiddelen. 

Via voedsel en kraanwater in ons lichaam

Pfas verspreiden zich gemakkelijk en snel via de lucht, de bodem en het grondwater. Op deze manier komen ze ook in ons kraanwater en voedsel terecht. Je kunt dus niet voorkomen dat je pfas binnenkrijgt. Het RIVM zegt dat mensen in Nederland meer pfas binnenkrijgen dan wenselijk is. Als pfas zich te veel ophopen in het lichaam, verhoogt dat de kans op gezondheidsproblemen. Denk aan een slechtere werking van het immuunsysteem, hart- en vaatziekten en verschillende soorten kanker.

Op weg naar een verbod 

Nu pfas als groep op de lijst van Zeer Zorgwekkende Stoffen staat, is er geen twijfel meer over dat álle pfas schadelijk zijn. En dus zo veel mogelijk vermeden moeten worden. Het zorgt er ook voor dat fabrikanten een omstreden pfas-variant niet meer kunnen vervangen door een nieuwe die buiten de regels valt. En ze kunnen niet meer zeggen dat zij "onschuldige" pfas gebruiken.    

Toch lijken fabrikanten zich daar nog weinig van aan te trekken. Daarom hebben 5 Europese landen, waaronder Nederland, een voorstel ingediend bij het Europees Agentschap voor Chemische Stoffen (ECHA). Het doel is een verbod op de productie en het gebruik van alle niet-essentiële toepassingen van pfas.

Fabrikanten overtreden regels

Fabrikanten zijn bijna nooit duidelijk en eerlijk over het gebruik van pfas in hun producten. Je hebt vaak geen idee in welke producten pfas zitten en welke pfas-vrije alternatieven er zijn. Daardoor kun je geen bewuste keuze maken. En dat is niet het enige. Fabrikanten overtreden ook Europese regels. Dat blijkt uit een onderzoek dat we samen met 7 andere Europese consumentenorganisaties deden naar gebruik van pfas.

Op zoek naar pfas-vrije producten

We wilden erachter komen hoe wijdverbreid het gebruik van pfas is. Daarom onderzochten we samen met 7 andere organisaties meer dan 200 alledaagse consumentenproducten. Bij elk product keken we of er pfas gebruikt zijn, en zo ja welke soort(en) pfas en hoeveel.

Illegale soorten en hoeveelheden

In 65 van de 221 onderzochte producten (29%) vonden we pfas. In 46 (21%) daarvan was de hoeveelheid die we vonden hoger dan toegestaan volgens Europese regels. In 19 gevallen (9%) bleek het zelfs om pfas-soorten te gaan die fabrikanten niet meer mogen gebruiken in consumentenproducten. 

Genoeg producten zonder pfas

Het goede nieuws is dat we in 71% van de producten géén pfas vonden. In bijna elke productcategorie zitten minstens een paar producten zonder de gevaarlijke stof. Voor alle producten met pfas zijn dus ook pfas-vrije alternatieven te koop. De onderzochte matrashoezen en ovenwanten zijn zelfs allemaal pfas-vrij. 

Opvallend: de spullen die we kochten bij webwinkels als Shein, Temu en Amazon bevatten niet meer of vaker pfas dan in de artikelen van de ‘gewone’ winkels.

Let op: in deze tabel staan meer resultaten dan in de Consumentengids van april 2025. Daarom zijn enkele cijfers hier anders dan in de Consumentengids.

De opvallendste resultaten

Kies voor pfas-vrije producten

Het zijn vooral de fabrikanten die de pfas-uitstoot kunnen en moeten verminderen. Maar je kunt zelf ook wat doen. Kies voor producten zonder pfas. In de meeste producten die wij inbrachten voor het onderzoek naar pfas in consumentenproducten vonden we geen pfas. 

Nederlandse producten zonder pfas:  

• Bakpapier van Albert Heijn, Action, Lidl, HEMA en Zeeman.
• Matrasbeschermer van HEMA, de Grusnarv van IKEA en de Dreamtime van Beddenreus.
• Menstruatieslip van HEMA.
• Tandfloss van onder andere Albert Heijn, DA, Jumbo, Jordan en OralB.
• Zak van de zoute magnetronpopcorn van Action.

Zo herken je pfas in:

Help, ik heb een product met pfas gekocht!

Maar wat moet je nu doen met de Gore-Tex jas, anti-aanbakpannen, tuinstoelkussens en al die andere spullen met pfas die je al in huis hebt? Die hoef je niet weg te gooien. Bij dit soort spullen ontstaat de vervuiling door de productie en het afdanken, niet door gebruik. Je kunt er dus beter zo lang mogelijk mee doen. 

Bij producten zoals impregneerspray, make-up en voedselverpakkingen met pfas word je bij het gebruik aan deze stoffen blootgesteld. Dan heeft het wel zin om ze zo snel mogelijk door pfas-vrije varianten te vervangen.

Pan met anti-aanbaklaag gevaarlijk?

Je hoeft niet bang te zijn dat je pfas-deeltjes binnenkrijgt als je kookt in een pan met een Teflon (ptfe)-antiaanbaklaag. Uit onderzoek blijkt dat een Teflon-pan bij het koken geen pfas afgeeft aan het voedsel. Toch is het beter om voor een pfas-vrije pan te kiezen, want bij het maken van de Teflon-laag komen er wel pfas-deeltjes in het milieu terecht. 

• Bekijk de beste pfas-vrije koekenpannen

Lees meer over het gebruik van pfas in consumentenproducten op de website van de overheid: Waar Zit Wat In.